طرح درس متافیزیک تطبیقی (دانشگاه صنعتی امیرکبیر)
سرفصلها
الف) مقدمه و کلیات:
1- ترمینولوژی متافیزیک و پیشینهی اصطلاحی آن
2- تعاریف متافیزیک: ارسطو، بوعلی، سهروردی، ملاصدرا، کانت، برادلی، ویتگنشتاین، حلقه وین، استراوسن، ورف و ...
3- امکان متافیزیک:
متافیزیک هستیشناختی (ارسطو، افلاطون، سنت تفکر اسلامی، سنت عقلگرایی جدید)
متافیزیک معرفتشناخی (کانت و عقلشناسی استعلایی)
متافیزیک منطقی (هگل، فرگه و منطقگرایی نوین)
متافیزیک زبانی-معناشناختی (سنت تحلیل زبانی ویتگنشتاین)
4- متافیزیک و فیزیک (= و علم): مسأله تحدید معیار و دیدگاههای کلگرا (تز دوئم-کواین)
متافیزیک ارسطویی و فیزیک ارسطویی – متافیزیک علم ارسطویی
متافیزیک نیوتنی و فیزیک نیوتنی – متافیزیک علم نیوتنی
متافیزیک کوانتمی-نسبتی و فیزیک کوانتومی-نسبیتی – متافیزیک علم کوانتومی-نسبیتی
5- متافیزیک تطبیقی: چیستی و روش شناسی آن
ب) مباحث متافیزیک تطبیقی:
1- وجود و واقعیت
مساله Arche و اصل الاصول واقعیات پیش از سقراط تا پارمنیدس
مقایسه با اصالت وجود در حکمت متعالیه
مسأله واقعگرایی
واقعگرایی وجودشناختی در مقابل ایده آلیسم – مسأله تحویل واقع به ذهن
واقعگرایی معرفت شناختی در مقابل شکاکیت و نسبیت معرفتی – تحویل معرفت به ذهنیت
واقعگرایی علمی – واقعیت گزاره، هستومندها و ساختارهای علمی
واقعگرایی الهیاتی در مقابل Theological Subjectivism
واقعگرایی اخلاقی در مقابل احساسگرایی پوزیتویستی
مسأله اثبات جهان خارج: شک دکارتی و حالت خواب
2- ماهیت و ذات
ذات گرایی در ارسطو (بوعلی، خواجه نصیر، میرداماد)
اصالت ماهیت گوهر ذاتگرایی
(مقایسه اصالت ماهیت با ذات گرایی)
ذاتگرایی هستیشناختی (در ارسطو و سنت مشایی و عقلیون جدید)
ذاتگرایی معرفتشناختی (در افلاطون، هگل، پدیدارشناسی هوسرل، نومن و فنومن درکانت)
اصالت وجود در حکمت متعالیه – اعتباریت ماهیت و نفی ذاتگرایی
تجلی وجودی و معرفت شهودی در تقابل با ذاتگرایی هستیشناختی و معرفتشناختی
3- مسأله کلیات
مفهومشناسی: کلی منطقی، کلی عقلی، کلی طبیعی، کلی وجودی (ملاصدرا)
سطوح بحث: واقع و خارج، ذهن و زبان
مهمترین رویکردها:
واقعگرایی (افلاطون، ارسطو، سنت فلاسفه اسلامی و عقلیون جدید)
مفهومگرایی (ارسطو، لاک و تجربهگرایی جدید)
نامگرایی (بارکلی، اوکام، راسل و فلسفه تحلیلی)
مسأله معقول و محسوس در تفکر اسلامی
نسبت معقولات با کلیات
معقولات اولی و کلی طبیعی
معقولات ثانوی
مسأله مقولات
مقولات ارسطویی
مقولات کانتی: مفاهیم پیشین و مثل افلاطونی
معرفت غیرمقولهای (اعتباریات)
مسأله اعتباریات و نسبت آنها با رویکرد قراردادگرایی
(اعتباریات در نگاه علامه طباطبایی و نسبت آنها با معرفت حصولی-عقلی)
4- علیّت
علیت هستیشناختی
متافیزیکی: هستی بخش (فلوطین، بوعلی، ملاصدرا، عرفان اسلامی)
فیزیکی: محرک (علیت مکانیکی)
علیت معرفتشناختی: مقوله علیت در نظام مقولات کانت و معقول ثانی فلسفی در فلسفه اسلامی
علیت روانشناختی: مسأله عادت در هیوم و مقایسه با دیگاه اشاعره
علیت همچون قاعده مندی (میل) و نسبتهای شرطی
علیت احتمالی-آماری (علیت ریاضیاتی) –علیت و اصل عدم قطعیت هایزنبرگ
5- ماده
ماده در فیزیک نوین، ماده و انرژی
ماده در فلسفه و مابعدالطبیعه
ماده ارسطویی و هیولای اولی
سهروردی و انکار هیولای اولی (ارجاع ماده به صورت)
ملاصدرا و تحلیلی بودن ماده (ارجاع ماده به وجود و استعداد وجودی)
(ترکیب اتحادی ماده و صورت)
ماده در فلسفه جدید و توسعه مفهومی آن تا حد آگاهی و شعور
مراتب ماده در ملاصدرا: ماده دنیوی، ماده مثالی-برزخی، ماده اخروی
6- حرکت و زمان
حرکت عرضی و حرکت جوهری
زمان وجودی، زمان طبیعی، زمان کمّی، زمان کیفی، زمان روحی
حرکت در مجردات
زمان و خدا
زمان تحلیلی-مفهومی
زمان شهودی (برگسون)
زمان در فیزیک (نیوتن، انشتین)
نسبیت در زمان
سفر در زمان
جهتدار بودن زمان
سیر قهقرایی و مسأله برگشتپذیری در ترمودینامیک و ...
7- ضرورت و امکان
ضرورت وجودی
ضرورت معرفتی (پیشین و پسین)
گزارههای ضروری
ضرورت معناشناختی
باتوجه به ضعف شدید در اطلاع رسانی فلسفه علم و موضوعات وابسته، برآنیم که با کمک همه دوستان و علاقه مندان به فلسفه علم، وبلاگی پویا جهت ارتقا فلسفه علم داشته باشیم.