خردهروایتی از رساله و دفاع مهدی
پیش نویس: دیروز دفاعی متفاوت و به یادماندنی در دانشکده فلسفه علم امیرکبیر انجام شد. دفاعی طولانی و محکم که خلاف عادت دفاع های مرسوم به گپ و گفت و تعارفات عادی و بیان ایرادات همیشه-شنیده شده-در-هر-دفاعی نگذشت. یعنی به بیشتر از آن گذشت! زحمت متن زیر را آقای سینا نصیری کشیده اند و به گفته خودشان این نوشته خرده روایتی است از دفاع آقای ابراهیم پور و رساله ایشان. مجدد به ایشان تبریک میگوییم هم بابت رساله ای خوب و هم دفاعی عالی و هم چنین دوستانی «جانی».
آنچه بیش از همه رسالهی مهدی را متمایز میکند شجاعت او در انتخاب موضوع و استاد راهنما است. موضوع «پیشرفت» موضوعی بسیار مناقشهبرانگیز و البته جذاب است. بهویژه موضوع «پیشرفت علم» -یا به عبارت دقیقتر «پیشرفت معرفت علمی»- میتواند حساسیتهای ویژهای را دربر داشته باشد. چراکه میان عامهی مردم و بلکه بسیاری از نخبگان، مدیران، سیاستمداران و سیاستگذاران، پیشرفت در علم رخدادی بدیهی شمرده میشود. بنابراین زیر سوال بردن این بداهت میتواند بسیاری از سادهاندیشیها دربارهی پیشرفت را تخفیف دهد و به دنبال آن بسیاری از سیاستگذاریها و حتی آرمانها را نیز متحول کند.
حالا فرض کنید چنین پژوهشی را زیر نظر استادی چون سعید زیباکلام به سرانجام برسانی. قطعا جذابیت ماجرا چندبرابر میشود. چراکه سعید زیباکلام از جمله معدود فیلسوفان علم ایرانی است که دربارهی علم موضع دارد؛ و برای خیلیها روشن است که ایشان در نگاهش به علم بسیار تحت تاثیر تامس کوهن و در شیوهی فلسفه ورزیاش متاثر از ویتگنشتاین متاخر است. بحث درباره ی پیچیدگیهای نگاه زیباکلام فرصت دیگری میطلبد و اینجا مقصودم از این اشاره این بود که بگویم حاصل همکاری مهدی و زیباکلام رسالهای جذاب، قوی و انتقادی دربارهی ماجرای پیشرفت علم شده است.
اما شجاعت مهدی به همینجا ختم نمیشود. او در پایاننامهاش به سراغ منابع دست اول رفته و اغلب آثار مهم کوهن را با دقت زیادی مطالعه کرده است. گرچه از نظر داوران رجوع نکردن به شرح شارحان کوهن و به کار نبردن تقسیم بندیهای آنان، در بعضی بخشها رسالهی مهدی را دچار آشفتگی کرده است، اما به عقیدهی استاد راهنما، به خود متکی بودن هنگام پژوهش در آثار فیلسوفان بزرگ مزیتهای مهمی دارد و میتواند گام اولیهی محکمی برای پژوهشهای بعدی باشد. و مهدی انصافا این گام اول را خوب برداشته است.
به همان نسبت که رساله خوب بود جلسهی دفاع هم خوب برگزار شد. جلسهای که حدود سه ساعت طول کشید و طی آن دکتر مقدمحیدری (استاد داور خارجی) با حوصلهای مثال زدنی نقدهای نسبتا مفصل و تیزبینانهای را روانهی رساله کردند و مهدی متقابلا در مواردی وارد بحث شد، در مواردی پاسخگو بود و در یکی-دو مورد اشتباهاتش را پذیرفت. باید به این نکته نیز توجه کرد که دکتر مقدمحیدری دربارهی آراء کوهن متخصص و حتی صاحب نظر هستند* و فکر میکنم اگر هر استاد وطنی دیگری به جای ایشان داور بود نمیتوانست اشکالات زیادی به رساله وارد کند.
...
در نهایت رسالهی مهدی از داوران حداکثر نمره را گرفت که اتفاق عجیبی هم نبود. روشن است که هیچ رسالهای کامل نیست و هر رسالهی خیلی خوبی هم میتواند مورد شدیدترین نقدها قرار گیرد. اما فکر میکنم رسالهی مهدی ابراهیم پور به طور کلی از لحاظ ساختار (یعنی سیری که پایاننامه طی کرده است)، شیوایی و ساده نوشتن، و دقتهای فلسفی، پژوهشی است که میتواند راهنما یا حتی الگویی برای دانشجویان فلسفه باشد.
برای این دوستِ جانی آرزوی خوبی بیانتها دارم و امیدوارم شاهد موفقیتهای بیشتر او باشیم.
*دکتر غلامحسین مقدمحیدری کتاب «قیاسناپذیری پارادایمهای علمی» و همچنین چندین مقاله بر مبنای آراء کوهن نوشتهاند و چندین سال هم مدرس آراء کوهن در دانشگا امیرکبیر و جاهای دیگر بودهاند.
باتوجه به ضعف شدید در اطلاع رسانی فلسفه علم و موضوعات وابسته، برآنیم که با کمک همه دوستان و علاقه مندان به فلسفه علم، وبلاگی پویا جهت ارتقا فلسفه علم داشته باشیم.